CÂU CHUYỆN VỀ NHÀ SÀN CỦA NGƯỜI DAO
Việc làm nhà mới của người Dao áo dài thường được khởi công sau khi vụ thu hoạch kết thúc, đây là thời điểm ít công việc nhất của đồng bào. Nhưng trước đó, để có vật liệu họ phải vào rừng sâu, lên núi cao để kiếm tìm loại gỗ tốt lâu năm. Thời gian lo nguyên liệu có thể kéo dài tới vài năm. Nguyên liệu cơ bản được bà con sử dụng để dựng nhà sàn là gỗ, thường là các loại gỗ trai, nghiến, sến, đinh, lát...Ngoài gỗ để làm các chi tiết chính, nhà sàn của người Dao còn sử dụng các loại tre, bương, hóp để làm đòn tay, đan vách... Có đủ vật liệu mới chọn địa điểm để làm nhà.
Việc chọn địa điểm được coi là khâu quan trọng nhất. Thông thường, địa điểm làm nhà mới do chủ nhà chọn, nhưng người quyết định lại là thầy cúng. Địa điểm ấn định làm nhà sẽ được chôn vào đấy một nắm gạo (30 hạt), 7 ngày sau đó chủ nhà sẽ đi kiểm tra lại, nếu số hạt gạo đó không bị mốc, không đổi màu, khi đem cho gà con mà ăn hết thì khu đất đó là địa điểm tốt, thuận trời, thuận lòng tổ tiên và sẽ chọn địa điểm làm nhà ở nơi này.
Kế tiếp là việc chọn ngày để làm nhà, họ phải đi xem bói, nhờ thầy cúng chọn ngày lành tháng tốt để dựng nhà. Quan trọng nhất là chọn được ngày lắp cột, dựng nhà, lợp nhà. Những ngày này phải không trùng với ngày mất của một người nào đó trong dòng họ, không xung khắc với các thành viên trong gia đình, không diễn ra ma chay đưa đám.
Thời gian làm nhà kéo dài từ 8 đến 10 ngày, tùy theo số lượng người đến giúp và theo ngày đã ấn định công việc. Nhà người Dao áo dài thường làm 30 cột, bên ngoài 20 cột, bên trong 10 cột. Cột nhà làm bằng gỗ tròn hoặc vuông nhưng phổ biến là vuông; chân cột thường được chôn xuống đất nhưng cũng có nơi dùng các hòn đá tảng kê để không bị mối, mục.
Cấu trúc ngôi nhà sàn người Dao thường có 5 gian (3 gian chính và 2 gian trái), có thể thêm một hành lang chạy dọc theo sàn nhà, làm cho ngôi nhà bên cạnh sự vững chãi vẫn có vóc dáng mềm mại, có tính thẩm mỹ cao. Ngôi nhà rộng nhất có thể lên đến 7 gian, hẹp nhất là 3 gian. Nhà sàn có diện tích sử dụng rất lớn, chia thành các gian và mỗi gian đều có chức năng riêng. Gian giữa dùng làm bàn thờ, để cầu nguyện ông bà tổ tiên phù hộ cho gia đình an lành, ấm no và hạnh phúc. Còn các gian phụ được dùng để sinh hoạt, trữ đồ đạc…
Mỗi gian nhà sàn có một cửa sổ, các cửa sổ làm ở phía trước, 2 cửa ra vào chính thường được làm ở 2 đầu của ngôi nhà. Giữa các gian không có cửa mà chỉ có 1 cột nhà làm ranh giới tượng trưng. Đặc biệt, ở bất kỳ hướng cửa sổ nào với người Dao đều được coi là thứ rất linh thiêng và là điều tối kỵ không ai được ngồi lên cửa sổ. Cửa sổ ở gian chính phụ nữ không được phép nằm, làm các công việc như thêu thùa, chăm sóc con cái… ở khu vực này. Ngôi nhà không được làm theo gian chẵn mà chỉ được làm theo gian lẻ, họ quan niệm rằng: Nhà 2,4,6 gian là nhà của ma quỷ.
Nhà sàn của người Dao thường chia ra làm ba mặt bằng: Mặt trên cùng là gác để đựng lương thực, đồ dùng gia đình; sàn nhà là nơi sinh hoạt nghỉ ngơi; còn gầm sàn nhà dùng để các dụng cụ sản xuất, nhốt gia súc, gia cầm. Mỗi nhà có thể bày biện, trang trí khác nhau nhưng cấu trúc cơ bản về gian, buồng giống nhau. Nhà sàn của đồng bào Dao phần lớn là nhà hai mái, sàn ghép dát hoặc ván gỗ. Việc dựng ngôi nhà sàn cần rất nhiều công phu.
Nghệ thuật bài trí cho ngôi nhà, cách trang trí trong nhà sàn lại mang nhiều nét đặc trưng riêng của văn hóa Dao. Nhà sàn người Dao thường đặt 2 bếp: Mỗi bếp đặt ở gian thứ 2 từ hai đầu vào của ngôi nhà, bếp đặt ở cuối ngôi nhà là bếp của người già và đàn ông, với mục đích giữ ấm trong mùa đông, đun nước, pha trà để tiếp khách. Bếp đặt ở đầu vào từ cửa chính ngôi nhà dùng để nấu nướng, dành cho phụ nữ và trẻ con.
-st-
